Na prostoru sremskog Atosa, kako narod naziva Frušku goru, na 50 kilometara dužine i 10 širine, nekada je bilo 35 manastira, zadužbina srpskih vladarskih porodica od 15. veka naovamo.
Danas ih je ostalo samo 16: nebrojano puta su pljačkani, rušeni i napuštani, ali i dalje plene lepotom i duhovnošću.
Zahvaljujući Milinku Cicmilu, vlasniku hotela „Premijer akva”, grupa novinara koja je pratila finale takmičenja za najbolje Vip studente, imala je priliku da obiđe deo ovog blaga, smeštenog u srcu nacionalnog parka u kojem je najveća koncentracija lipove šume u Evropi.
– Manastir Jazak je ženski, monahinje ga održavaju pod konac, što ćete i sami videti – priča nam vodič Tomislav Šerfezi, dok zvoni na ulazna vrata manastira iza kojih čujemo buku kojoj ne možemo da definišemo poreklo.
Ulazimo i prvo što primećujemo jeste crvena motorna kosilica za travu, kojom rukuje jedna od monahinja, obilazeći spretno poput reli vozača manastirske zidine od kamena i opeke. Na svakom koraku je cveće, jedna od monahinja čisti dugačak hodnik na ulazu u crkvu zidanu po tradicionalno srpsko-vizantijskom obrascu.
Prema predanju, manastir Stari Jazak osnovao je sv. despot Jovan Branković, ali prvi pisani podatak potiče iz 1522. godine. Oskudan život monaha, gotovo kao prosjaka, potrajao je do 1705. godine, kada su ovde donete mošti sv. cara Uroša Nejakog, sina jedinca cara Dušana i carice Jelene.
U Drugom svetskom ratu manastir je pretrpeo velika razaranja, a crkva pretvorena u konjušnicu. Mošti su prenete u Beograd, a u razrušenom manastiru ostao je samo jedan ruski monah. Posle rata u manastir se doseljava igumanija Evgenija, okuplja sestrinstvo i od tada Jazak postaje ženski manastir. Odlukom Sabora SPC, 2001. godine mošti su vraćene u Jazak. Sestrinstvo je danas poznato po izradi svešteničkih odeždi i hramovnih presvlaka.
Sledeći na našem putu je srpski Panteon – Krušedol, u kojem su sahranjeni mnogi znameniti Srbi i u kojem se čuvaju delići moštiju nekoliko svetaca. Narandžasto obojen ulaz je novijeg datuma i vidi se čim počne spuštanje ka manastiru. Okružena šumom, procvetalim voćkama i stadom ovaca i koza, smestila se zadužbina despota Đorđa Brankovića i njegove matere Angeline. Od Velike seobe i smrti patrijarha Arsenija Trećeg, Krušedol je bio rezidencija mitropolita srpskih sve do 1716. godine i u njemu su se održavali crkvenonarodni sabori. Čarnojević je umro u Beču, ali mu je telo preneto u Krušedol. Osim imena patrijarha Arsenija Trećeg, na nadgrobnim pločama s desne strane od zapadnih vrata čitamo i imena vladika, patrijarha, vojvoda, tu je sahranjena i kneginja Ljubica, kao i kralj Milan Obrenović Četvrti, koji je vladao sedam godina. Ovde je u jednom periodu živeo i Karađorđe.
Manastirska riznica je najbogatija od svih manastirskih riznica u Fruškoj gori: pored predmeta iz perioda dinastija Brankovića i Obrenovića, tu je čaršav ruskog cara Petra Velikog, plaštanica ruske carice Katarine Druge, u duborezu rađene stolice i pisaći sto kralja Milana, krevet s posteljinom u kojem je umro… Riznica je bila u celosti sačuvana do 1941. godine, a opustošena je tokom Drugog svetskog rata. Jedan deo je vraćen i čuva se u Muzeju SPC u Beogradu.
Obilazimo i Novo Hopovo, čiji su temelji postavljeni daleke 1490. godine, manastir poznat i po tome što je u njemu nekoliko godina živeo i zamonašio se Dositej Obradović.
– Manastir narod zove Opovo, ovde počivaju mošti sv. Teodora Tirona. U 16. veku, ovo je bio najznačajniji prosvetni centar Srba s obe strane Dunava i Save. Izaslanik austrijskog cara Maksimilijana Drugog tada je zabeležio da Srbi u Beogradu nemaju škole, već dolaze u Hopovo da uče čitati i pisati – priča nam Šerfezi.
On kaže i da je ovde jedno vreme bilo sedište sremskog episkopa, da je u 17. veku bila razvijena prepisivačka delatnost, a u 18. škola živopisa koju su vodili uticajni ruski slikari.
Hopovo je od 1920. do 2005. godine bilo ženski manastir, u kojem je posle Oktobarske revolucije našlo utočište 78 monahinja iz Rusije. Crkvi je danas vraćen izgled iz 16. veka, a putnike namernike na ulazu u manastir dočekuje crni mačor i naslagane flaše vina, rakije i fruškogorski med koji se prodaju za 600 i 1.000 dinara…
Manastir Ravanica, prvi ili poslednji na našem putu, nalazi se u samom Vrdniku, banji poznatoj po lekovitoj vodi. Čim se prođe kapija, vernike i turiste dočekuju kipovi Lazara i Milice urađeni u drvetu, ostaci jedne od brojnih umetničkih kolonija. Prvi podatak o manastiru je iz turskih dokumenata, gde se u popisu iz 1566. godine navodi njegovo imanje i određuje suma od 3.000 akči za njegov otkup. Na Vidovdan, 1811. godine, kada je završena manastirska crkva, u nju su prenete mošti kneza Lazara. Manastir danas poseduje i mošti svete velikomučenice Anastasije (treći vek), svetinje s Hristovog groba i deo moštiju sv. Teodora Tirona. (Politika.rs, Sandra Gucijan)
