Ohrid – grad božanske svetlosti

Ovaj grad spomenik u kome ima tačno onoliko pravoslavnih crkava koliko ima dana u kalendarskoj godini, grad u kome kao u nekom vremeplovu možete za čas proputovati kroz vekove i osetiti dah minulih vremena, je grad gde je osnovana prva srpska eparhija i koji je uprkos burne prošlosti uspeo je da ostane svetionik pravoslavlja.

Pre 2400 godina Ohrid je bio poznat pod imenom Lihindos što u prevodu znači Božanska svetlost, dok današnji ne tako spektakularan naziv Ohrid potiče od slovenske reci "o hrid", prema položaju grada koji zapravo lezi na hridi koja se uzdiže iznad Ohridskog jezera.

Svoj antički naziv Ohrid je opravdao krajem devetog veka kada je postao središte širenja pismenosti i hrisčanstva medu Slovenima koje su tada započeli u Ohridu verni učenici Svetog Ćirila i Metodija, Sv. Naum, prvi slovenski monah i Sveti Kliment prvi slovenski episkop. Oni su tada i osnovali prvi Sveslavenski univerzitet i postavili kamen temeljac za širenje prosvetiteljstva, tako da se sa razlogom može reci da Ohrid predstavlja kolevku civilizacije Južnih Slovena.

Ledeno doba današnjih vremena

Ohridsko jezero, poznatije kao "makedonsko slatkovodno more" i " muzej živih fosila" je jezero koje je nastalo pre nekoliko miliona godina tektonskim pomeranjem zemljišta i koje zajedno sa Bajkalskim jezerom u Rusiji, Tanganika i Malavi jezerima u Africi, i Titikaka jezerom u Južnoj Americi čini jedno od najstarijih jezera na svetu.

Nalazi se na 695 metara nadzorske visine i okruženo je obroncima veličanstvene planine Galičice sa kojom čini nerazdvojivu celinu, savršen sklad prirode, i jedinstven eko sistem, koji je 1958. godine Narodna Skupština Republike Makedonije proglasila nacionalnim parkom. Taj sklad odiše bogatom prirodnom riznicom, florom i faunom koja se sastoji od mnogih endemskih (specifičnih za to područje) i reliktnih (preživelih ledeno doba) vrsta. Mora se priznati da za sve ljubitelje prirode a i za one manje prirodi naklonjene ovaj neobrađeni dijamant predstavlja pravu poslasticu. Treba napomenuti da Ohridska pastrmka, endemska vrsta ovog područja predstavlja specijalitet koji se nikako ne sme propustiti.

Površina jezera od 349 kvadratnih kilometara i providnost od 22 metara dubine samo govori o specifičnosti ovog jezera. Veliko je kao more a cisto kao platno oprano Biljaninom rukom. Stotine izvora snabdevaju Ohridsko jezero svezom vodom koja potiče uglavnom iz Prespanskog jezera koje se nalazi na oko 150 metara nadmorske visine iznad Ohridskog jezera, i koje se principom spojenih sudova presipa u Ohridsko jezero kanalima stvorenim kroz samu planinu. Najpoznatiji izvor je svakako izvor reke crni Drim ili Biljanini izvori. Ovaj izvor se nalazi kod crkve Sveti Naum gde reka Drim izvire iz peska i stene u vidu 45 pojedinačnih izvora stvarajući utisak ključajućeg peska, zatim utiče u jezero a onda na drugom kraju jezera, kod gradića Struge, voda se izliva u korito reke Drim. Na ovaj način, prirodnom filtracijom, voda u jezeru se u potpunosti promeni za 12 sati. Crni Drim je dobio naziv po tamnoj boji vode koju stvaraju senke okolnih stabala i rastinje sa dna jezera. Prema legendi koja datira još iz vremena Rimljana, to su izvori gde je prelepa Biljana prala veš sa svojim drugaricama kada se nesrećno zaljubila u vođu karavana koji se kod izvora snabdevao vodom za put. Ova priča je ispevana u poznatoj pesmi" Biljana platno beleše" i predstavlja najpoznatiju starogradsku pesmu i praktično himnu Ohrida.

Ukus prošlosti U vreme procvata vizantijskog carstva kreću da niču mnoga pravoslavna svetilista koja počinju da sire hrišćanstvo i pismenost među slovenskim narodom. Od nekadašnjih 365 crkva do današnjih dana je preživelo samo pedesetak, mada se nova arheološka otkrivanja zatrpanih temelja nekadašnjih srednjevekovnih lepotica samo nastavljaju.

Posle pada Ohrida 1395. godine u Osmanlijske ruke dolazi do značajnih arhitektonskih i konstrukcijskih promena ovih pravoslavnih hramova radi ispunjenja religijskih potreba. Tada su pravoslavna svetilišta masovno pretvarana u džamije radi islamizacije lokalnog stanovništva a i za religiozne potrebe porobljivača, a zidne fresko dekoracije su premazivane malterom. Na sreću budućih generacija taj jedinstveni sudar religija i kultura je proizveo specifičnu mešavinu koja je uspela da odoli vremenu, preživi do današnjih dana i zauzme značajno mesto na geografskoj karti svakog putnika namernika.

Tursko porobljavanje i islamizacija lokalnog stanovništva imalo je veliki uticaj ne samo na religioznu nego i na čitavu arhitekturu Ohrida. Tradicionalni turski stil gradnje sa stepenasto isturenim gornjim spratovima među kojima je svakako najpoznatija zgrada Narodnog Muzeja i uske strme ulice popločane kamenom ili kaldrmom daju Ohridu poseban šarm koji vas definitivno ne može ostaviti ravnodušnim. Dah prošlih vremena vas obuhvata sa svih strana, prolazi kroz jedinstven lični mentalni filter, dobija specifičan ukus i postaje stvarnost, stvarnost od koje vam zastaje dah i od koje ne želite da se odvojite.

Ukus prošlosti može se osetiti i za vreme tradicionalne internacionalne manifestacije "Ohridskog leto" kada se uspavana istorija ponovo budi, i kada posetioci mogu na još jedan način da otputuju u prošlost i uhvate dah minulih vremena. Mnoge od ovih građevina uključujući neke iz rimsko-antičkog doba kao sto je rekonstruisani koloseum sa fantastičnom akustikom, Ohridska katedrala-crkva Sveta Sofija – najakustičnija pravoslavna crkva u čitavoj Makedoniji a kako neki kažu i na Balkanu i Samuilova tvrđava, otvaraju tada svoja vrata publici zarad održavanja koncerata klasične i duhovne muzike kao i pozorišnih predstava. Tada Ohrid blista u svom punom svetlu i postaje prava umetnička metropola sa večernjim pozornicama pod božanskim i zvezdanim nebom.

Treptaji koji prožimaju telo dok se slušaju operske arije u večernjim satima kada zavlada tisina u celom gradu je doživljaj koji je teško opisati recima. To je doživljaj koji budi sva čula, aktivira neverovatna osećanja i prouzrokuje secanja koja ce se večno pamtiti. To je nešto sto treba doživeti da bi se razumelo u potpunosti.

Istorija na dlanu

Ohrid, zbog velikog broj građevina jedinstvene arhitekture i neprevaziđene umetničke vrednosti, na relativno maloj površini omogućava svakom ljubitelju umetnosti da lakom šetnjom prođe kroz minule vekove i upozna najznačajnije predstavnike kulturnih tokova kako srednjevekovne vizantijske umetnosti tako i umetnosti antičkog doba.

Pravoslavni hramovi osim toga sto predstavljaju najznačajnije spomenike kulture ovog predela vam omogućuju da bolje razumete i poštujete tisinu koja se siri iz ovog svetog mesta. Njihove spektakularne unutrašnje zidne dekoracije sa freskama i ikone, gde su naslikane figure najistaknutijih patrijarha, episkopa i crkvenih pisaca, starozavetne i liturgijske slike posvećene Hristovoj žrtvi, predstavljaju jedno od najvećih dostignuća vizantijske umetnosti između XI-XIV veka koje je stara civilizacija ostavila u nasleđe generacijama koje dolaze. Kolekcija od preko 800 vizantijskih ikona oslikanih u ovo vreme smatra se najvrednijom vizantijskom kolekcijom ikona na svetu posle kolekcije iz Tretiakov galerije u Moskvi. Ohridske ikone su nekada bile nerazdvojan deo ikonostasa za crkve za koje su naručene i naslikane. Mnoge se i dalje nalaze u sastavu tih ikonostasa, a one najvrednije, i najlepše iz epohe kada su nastale se sada nalaze na jednom mestu u čuvenoj "Galeriji ikona" i dostupne su kako ljubiteljima umetnosti tako i slučajnim prolaznicima.

Crkva Sveta Sofija, poznatija kao Ohridska katedrala sazidana je u prvoj polovini jedanaestog veka ili tačnije između 1035-1056 i sve do početka otomanske vladavine u Makedoniji, služila je kao katedrala Ohridske arhiepiskopije. Za vreme vladavine Turaka crkva se pretvara u džamiju da bi 1912. godine ponovo stekla uslov da postane pravoslavni hram. U toku konzervatornih radova između 1951. i 1956. godine, ispod malterom okrečenih zidova otkrivena je zbirka najlepše očuvanih fresaka iz 11. veka. Freske ovog perioda oslikane su u tonovima zemaljskih boja i odišu snažnim ekspresivnim stilom, a najdragocenije među njima nalaze se na istočnom delu crkve i ističu se nizom kompozicija i pojedinačnih figura među kojima je najpoznatije "Vaznesenje Hristovo" u svodu oltarskog prostora ispod koga se nalazi friz lepršave povorke anđela u pokloničkom hodu.

Crkva Svetog Klimenta-bogorodice Privlepte, sagrađena je krajem XIII veka i posvećena je Svetoj Bogorodici Privlepti. Ona se nalazi u starom delu grada blizu gornje kapije i jedna je od najlepših i najstarijih crkvi Ohrida. U vreme Otomanske vladavine zbog pretvaranja crkve Svete Sofije u džamiju, crkva postaje središte Ohridske arhiepiskopije, a posle uništenja Klimentove crkve Svetog Pantelejmona mosti Svetog Klimenta prenose se u ovu crkvu i ona dobija svoj današnji naziv Crkva Svetog Klimenta. Iako su mosti Svetog Klimenta 2002 ponovo vraćene u njeno prvobitno prebivalište, naziv crkve – Crkva Svetog Klimenta ostao je do danas.

Najznačajnije blago crkve svakako predstavljaju fantastično očuvane freske najpoznatijih srednjevekovnih umetnika Mihajla i Evtihija, osnivača novog trenda u vizantijskoj umetnosti poznatog kao "Renesansa Paleologa" koje karakterišu freske svetlih boja sa tonom ličnog umetničkog izražaja u kompozicijama koje odišu dramom i naglašenošću karaktera. Najpoznatije fresko kompozicije ovih umetnika su "Oplakivanje Hrista" i " Poslednja večera".Veliki broj ikona crkve Svetog Klimenta je takođe nastao pod četkicom ovih majstora a ikone koje su dostigle umetnički vrhunac vizantijskog ikono slikarstva su svakako "Blagovesti" i "Arhanđel Mihajlo" koje se sada nalaze u stalnoj postavci Galerije ikona.

Galerija ikona u sklopu muzejskog kompleksa Crkve Svetog Klimenta sadrži kolekciju od oko 30 ikona koje su postavljene hronološki i obuhvataju stilsko stvaralastvo od polovine XI. do kraja XIX. veka. Mnoge ikone su lokalnog porekla, mada su ostale stigle donacijom iz Istanbula i Soluna. Neke od ikona su namenjene liturgijskim procesijama i zato su oslikane sa obe strane. Ove liturgijske ikone su proglašene za najveće dostignuće ove vrste. Najvrednije ikone su svakako srednjevekovne, i njihova umetnička vrednost se ne može porediti sa ikonama novijeg datuma. Najstarije ikone među kojima su "Sveti Vasilije Veliki i Sveti Nikola ", kao i "40 mučenika", odlikuju se krupnim figurama i izražajnim licima svetaca koja odišu mirnoćom. "Blagovesti" i " Arhanđel Mihajlo" su ikone iz doba "Renesanse Paleologa" i odišu mnogo prefinjenijim i grafički jasno izraženijim figurama. Posle pada Ohrida 1395. godine u osmanlijske ruke, artističko izražavanje polako umire iako su u XVI i XVII veku umetnici pokusali da ožive ikono slikarstvo ono ipak predstavlja bledu imitaciju artističkog dostignuća iz vizantijskog perioda. U XVIII i XIX veku slikarstvo ponovo oživljava ali njegova umetnička vrednost nikad nije dostigla taj kvalitet umetničkog izražavanja koji je postojao u vizantijskom periodu.

Manastir Svetog Klimenta od Svetog Pentelejmona na Plaosniku- čija je restauracija još uvek u toku nalazi se u Ohridskom starom gradu i podignut je na mestu poznatom pod nazivom Plaosnik, sto na staroslovenskom znaci ravno mesto na brdu. Zbog nekadašnje džamije mesto na kome se nalazi crkva poznato je pod nazivom "imaret". Crkvu je podigao 893. godine Sveti Kliment, zaštitnik Ohrida i čitave Makedonije, i posvetio je Svetom Pantelejmonu-lekaru iscelitelju. On je tu osnovao prvi Slovenski Univerzitet i Ohridsku Literarnu Školu i obrazovao vise od 3500 učenika koji su proširili slovensku reč i nastavili njegov rad. Sveti Kliment je u njoj sahranjen 916. godine. Za vreme otomanske vladavine, u XV veku crkva je pretvorena u džamiju "Sultan Mohamed" (imaret) a mosti Svetog Klimenta su prenesene u crkvu Bogorodice Privlepte – današnju crkvu Svetog Klimenta gde su ostale do 2002. godine U leto te godine crkva Svetog Klimenta je ponovo izgrađena i mosti Svetog Klimenta se vraćaju i njeno prvobitno prebivalište. Zbog islamizacije crkve i vekovnog neodržavanja mnoge originalne freske su propale.

Crkvu Svetog Nauma i istoimeni manastir,koji se nalaze na stenovitoj obali Ohridskog jezera na oko 30 kilometara od Ohrida, sagradio je episkop Naum krajem IX i početkom X veka. Doživljaj za mnoge je obilazak pravoslavnog hrama brodićem uz dvočasovnu plovidbu savršeno čistim Ohridskim jezerom. Ušće Crnog Drima u Ohridsko jezero poznatije kao Biljanini izvori, nalazi se pod zidinama ovog pravoslavnog hrama i smatra se da kupanje u slapovima Crnog Drima ima vrlo lekovito dejstvo. Antička legenda o prelepoj Biljani je ovekovečena bistom devojke isklesane u kamenu. Zidovi crkve oslikani su predivnim freskama, ali ne iz vremena Svetog Nauma nego freskama oslikanim u XIX veku. Vrlo impresivne scene su iz života i čuda koja je tokom života načinio Sveti Naum Ohridski. U maloj kapeli sahranjen je Sveti Naum 910. godine i prema legendi njegovo srce i danas kuca u zagrobnom kovčegu. Ikonostas crkve je nastao 1711. godine od nepoznatih autora. Ikone ikonostasa nastale su pod uticajem svetogorske umetnosti i predstavljaju pravo remek delo i jedno od najvećih umetničkih ostvarenja XVIII veka.

Samuilova tvrđava

Na samom vrhu ohridske kamenite hridi nalazi se Samuilova tvrđava – najbolje sačuvana srednjevekovna tvrđava u Makedoniji. Dok stojite na ruševinama Samuilovog grada i dok gledate Ohrid kao na dlanu osećate kako istorija teče vašim venama. Tvrđava je podignuta krajem X i početkom XI veka, za vreme vladavine cara Samuila, na temeljima prvobitne tvrđave iz prve polovine prošlog milenijuma. U to vreme grad Ohrid bio je prestonica prve države makedonskih Slovena i utvrđenje nije sluzilo samo za odbranu nego i za život. U 15 veku posle invazije Osmanlijskih Turaka grad se proširio i na nize delove mada je hrišćanska populacija ostala unutar zidova grada. Nekadašnja Samuilova tvrđava je i dan danas opasana visokim zidovima dugačkim 3 kilometara, polukružnim i kvadratnim kulama i kapijama od kojih je samo gornja očuvana.

Koloseum – Antička sportska arena koju su Rimljani izgradili tokom zlatnih godina svog carstva, u drugom veku pre nove ere, nalazi se na istočnoj strani ohridske hridi odmah ispod Samuilove tvrđave. Za vreme svoje vladavine Rimljani su sirom svog carstva gradili amfiteatre-koloseume u kojima je narod mogao da gleda najpopularniji sport toga vremena, krvave gladijatorske borbe sa divljim zverima. Do današnjih dana, koloseum je zadržao svu svoju autentičnost, očuvana su polukružna kamena sedišta i nekoliko kamenih hodnika kroz koje su izlazile razjarene zveri i gladijatori. Na nekim sedištima mogu se naći urezana imena, sto istoričari povezuju sa današnjim "sezonskim kartama".

Ohridski biser

Prica o Ohridu nikako ne bi mogla da se završi a da se ne pomenu nadaleko poznati i svetski priznati ohridski biseri. Kako su nam rekli, biseri se dobijaju na veštački način po tajnoj recepturi koja se prenosi sa koleno na koleno u par porodica koje se još uvek bave ovim starim zanatom. Po recepturi čiji su tacni detalji i dalje nepoznati širokoj javnosti, tanki listići krljušti sitne ribice "plasice" koja živi samo u čistoj vodi Ohridskog jezera i delovima reke Crni Drim, slažu se i spajaju jedan sa drugim, zatim konzerviraju na poseban način dok se ne formiraju mali jajasti biseri. Od formiranih bisera se zatim prvi nakit i razni suveniri od kojih ćete svakako neki poneti sa sobom za uspomenu na ovo jedinstveno i predivno mesto.

Piše Vera Marinković

Izvor: B92